تعریف برنامه نویسی
برای درک بهتر چیستی برنامه نویسی باید بگوییم که همانطور که زبان انگلیسی به عنوان یک زبان بین‌المللی شناخته می‌شود و می‌تواند پل ارتباطی بین هر انسانی که آن را فراگرفته است با دیگر انسان‌ها باشد، برنامه نویسی نیز به عنوان زبان مشترک انسان و ماشین شناخته می‌شود. در واقع اگر انسان بخواهد در دنیای فناوری و کامپیوتر با ماشین‌ها ارتباط برقرار کند باید این زبان مشترک را بیاموزد. برنامه نویسی در واقع فرآیند نوشتن دستوراتی است که یک دستگاه هوشمند بتواند آن را درک و اجرا کند. به عبارت دیگر ما با برنامه نویسی با دستگاههای هوشمند مانند کامپیوتر صحبت می‌کنیم. در حال حاضر می‌توان با چند برنامه نویسی ارتباط انسان و دستگاههای هوشمند را ممکن کرد که عبارتند از Python، Java، C++ یا JavaScrip .
برنامه نویسی به عنوان یکی از مشاغل پرطرفدار و البته پردرآمدی شناخته می‌شود که در حال حاضر دانشجویان زیادی را به سمت خود جلب کرده است. این مهارت کلیدی را می‌توان در حوزه‌های مختلفی مانند توسعه نرم‌افزار، هوش مصنوعی، وب‌سایت‌ها، اپلیکیشن‌های موبایل و موارد دیگر به کار برد.
به خاطر داشته باشید که برنامه نویسی فراتر از نوشتن کدهای ساده است؛ این فرایند شامل طراحی سیستم‌ها، تحلیل مسائل و یافتن راه‌حل‌های مناسب برای آن‌ها می‌شود. در ادامه توضیحات جامع و کامل‌تری در خصوص برنامه نویسی، تاریخچه، انواع و بازار کار آن در ایران خواهید خواند.
برنامه نویسی چیست؟
همانطور که اشاره شد برنامه نویسی زبان مشترک انسان و ماشین یا دستگاههای هوشمند است که با دستوراتی در قالب کد می‌تواند آن‌ها را اجرایی کند. اما چرا ما به برنامه نویسی نیاز داریم؟ قطعا می‌دانید که تنها داده‌هایی که کامپیوترها متوجه می‌شوند در قالب صفر و یک است، درک این داده‌ها برای انسان بسیار پیچیده خواهد بود، از این رو برنامه نویسی به عنوان واسطه عمل می‌کند. درست مانند زمانی که می‌خواهید با یک فرد کره‌ای صحبت کنید، اما هر دوی شما قادر به درک جملات یکدیگر نیستید، در این میان زبان انگلیسی که یک زبان بین‌المللی است می‌تواند این ارتباط را محقق سازد.
چند مثال از برنامه نویسی
تقریبا می‌توان گفت که هر دستگاه یا ماشین هوشمندی که در اطرافتان مشاهده می‌کنید از تلفن همراه یا حتی ریموت درب ساختمان همگی از برنامه نویسی پیروی می‌کنند. برای نمونه می‌توان به آسانسور اشاره کرد. شاید تا به حال در زمان استفاده از آسانسور به این فکر نمی‌کردید که چطور با زدن یک دکمه می‌توانید در طبقه‌ها جا به جا شوید و اساسا این دستگاه با چه سازوکاری متوجه درخواست شما از طریق یک دکمه خواهد شد. در سیستم آسانسورها شما با لمس کردن یک دکمه در واقع یک کد کامپیوتری را فعال می‌کنید که به دستگاه دستور می‌دهد در کدام طبقه بایستد. دیگر اقدامات این دستگاه از باز شدن درب در طبقات، روشن شدن چراغ یا حتی پیغام‌های صوتی که در کابین می‌شنوید همگی از کدهای کامپیوتری تبعیت می‌کنند. در ادامه مثال‌های دیگری از برنامه نویسی را می‌خوانید:
طراحی وب‌سایت: طراحان سایت از زبان‌هایی مانند HTML، CSS و JavaScript برای ساخت و طراحی وب‌سایت‌ها استفاده می‌کنند. با این نوع از برنامه نویسی می‌توان عناصر مختلف وب‌سایت مانند تصاویر، متون و دکمه‌ها را طراحی کرد.
طراحی اپلیکیشن موبایل: اپلیکیشن‌های موبایل نیز از زبان‌های برنامه نویسی مختلفی استفاده می‌کنند. برای مثال، زبان‌های Java و Kotlin برای توسعه اپلیکیشن‌های اندرویدی و Swift برای توسعه اپلیکیشن‌های iOS مورد استفاده قرار می‌گیرند. اپلیکیشن‌هایی که با قابلیت‌های مختلف از جمله پیام‌رسانی، بازی‌ها یا حتی ابزارهای آموزشی در دسترس ما هستند، از طریق همین برنامه نویسی ساخته شده‌اند.
هوش مصنوعی و ماشین لرنینگ: در حوزه هوش مصنوعی، با برنامه نویسی می‌توان الگوریتم‌های پیچیده ماشین لرنینگ را پیاده‌سازی کرد. برای مثال می‌توان با زبان‌های Python و R که پرکاربردترین زبان‌ها در این حوزه هستند سیستم‌های هوشمندی را طراحی کرد که توانایی تحلیل داده‌ها، تشخیص الگوها و تصمیم‌گیری را دارند.
بازی‌سازی: در دنیای بازی‌های رایانه‌ای نیز از زبان‌های مختلف برنامه نویسی استفاده می‌شود. موتورهای بازی‌سازی مانند Unity و Unreal Engine که از زبان‌هایی مانند C# و C++ استفاده می‌کنند، به توسعه‌دهندگان اجازه می‌دهند تا محیط‌های تعاملی و سه‌بعدی را برای بازی‌های ویدئویی طراحی کنند.
کاربرد برنامه نویسی
می‌توان گفت هر کجا که پای تکنولوژی به میان باشد برنامه نویسی نقش کلیدی ایفا می‌کند. در واقع دانش برنامه نویسی در بسیاری از صنایع و حوزه‌ها کاربرد دارد؛ اما برخی از کاربردهای مهم برنامه نویسی را می‌توان در موارد زیر دانست:
۱. توسعه نرم‌افزار
یک از اصلی‌ترین و عمومی‌ترین کاربردهای برنامه نویسی، در حوزه توسعه نرم‌افزار است. برای مثال نرم‌افزارهایی مانند برنامه‌های کامپیوتری، اپلیکیشن‌های موبایل یا حتی سرویس‌های آنلاین همگی نمونه‌هایی از کاربرد برنامه نویسی در این حوزه هستند.
۲. هوش مصنوعی و داده‌کاوی
هوش مصنوعی و داده‌کاوی یکی دیگر از مهمترین حوزه‌هایی هستند که به شدت به برنامه نویسی وابسته است. برنامه‌نویسان به واسطه زبان‌های متنوع مانند Python و الگوریتم‌های ماشین لرنینگ قادر به تحلیل داده‌ها و پیش‌بینی روندهای آینده هستند.
۳. امنیت سایبری
از حوزه‌هایی که برنامه نویسی در آن نقش حیاتی دارد امنیت سایبری است. برنامه نویسی، این امکان را فراهم می‌کنند تا به وسیله برخی ابزار بتوان حملات سایبری را شناسایی و یا از ورود آن‌ها پیشگیری کرد. تحلیل داده‌های امنیتی و رمزگذاری اطلاعات حساس از دیگر کاربردهای برنامه نویسی در این حوزه است.
۴. اینترنت اشیا (IoT)
با پیشرفت اینترنت اشیا، دستگاههای مختلفی به اینترنت متصل می‌شوند و داده‌ها را به اشتراک می‌گذارند. برنامه‌نویسی در این زمینه نقش مهمی ایفا می‌کند. به عنوان مثال، برنامه‌نویسان می‌توانند نرم‌افزارهایی را توسعه دهند که اطلاعات دریافت شده از سنسورها را پردازش و تحلیل کنند و سپس اقدامات لازم را به صورت خودکار انجام دهند.
۵. تجارت الکترونیک
فروشگاه‌های آنلاین و پلتفرم‌های تجارت الکترونیک گزینه‌های دیگری هستند که از برنامه نویسی بهره می‌برند. پایگاه داده‌ها، سیستم‌های خرید آنلاین، مدیریت موجودی و پرداخت‌های اینترنتی از طریق برنامه نویسی قابل پیاده‌سازی است.
انواع برنامه نویسی
کاربردها، نوع اجرا و پیچیدگی برنامه نویسی موجب شده که چندین زبان متنوع به وجود بیاید تا در موارد خاص قابل استفاده باشد. بنابراین انواع برنامه نویسی بر اساس نوع مسئله‌ای که قرار است حل کنند، روش‌ها و ابزارهای خاصی که به کار می‌گیرند به چندین دسته تقسیم می‌شوند که از مهمترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. برنامه نویسی سطح بالا
از میان برنامه نویسی سطح بالا می‌توان به Python، Java و C++ اشاره کرد. این زبان‌ها به انسان‌ها نزدیک‌تر هستند و ساختار آن‌ها به زبان طبیعی شبیه‌تر است. می‌توان گفت میزان پیچیدگی این زبان‌ها نسبت به زبان‌های ماشین کمتر است و برنامه‌نویسان نیازی به جزئیات سخت‌افزاری ندارند.
۲. برنامه نویسی سطح پایین
Assembly و زبان ماشین هر دو از زبان‌های برنامه‌نویسی سطح پایین و نزدیک به سخت‌افزار هستند، به همین دلیل برنامه نویسان با این زبان‌ها می‌توانند به طور مستقیم با پردازنده‌ها و حافظه سیستم کار کنند. میزان پیچیدگی این زبان‌ها از زبان‌های سطح بالا بیشتر است و بیشتر برای برنامه نویسی سیستم‌های تعبیه‌شده و درایورها، استفاده می‌شوند.
۳. برنامه نویسی شیءگرا
زبان‌هایی مانند Java، C++ و Python از شیءگرایی پشتیبانی می‌کنند. برنامه نویسی شیءگرا (Object-Oriented Programming یا OOP) نوعی از برنامه نویسی است که حول محور مفاهیم شیء و کلاس‌ها می‌چرخد. در این نوع برنامه نویسی، برنامه‌نویسان در قالب اشیاء ساختارها و رفتارهای مختلف را مدل‌سازی می‌کنند که این امکان را به آن‌ها می‌دهد تا به راحتی از آن‌ها در بخش‌های مختلف برنامه استفاده کنند.
۴. برنامه نویسی تابعی
زبان‌هایی مانند Haskell و Lisp نمونه‌هایی از برنامه نویسی تابعی هستند. برنامه نویسی تابعی یا (Functional Programming) یک روش برنامه نویسی است که تاکید آن استفاده از توابع به عنوان بلوک‌های اصلی برنامه است. در این سبک برنامه نویسی هر تابع بدون اینکه بر روی سایر بخش‌های برنامه تأثیری داشته باشد، به طور مستقل عمل می‌کند، به طوری که ورودی‌ها را دریافت کرده و خروجی تولید می‌کند.
۵. برنامه نویسی رویه‌ای
زبان‌هایی مانند C و Pascal از این روش پشتیبانی می‌کنند. برنامه نویسی رویه‌ای یا (Procedural Programming) یک روش کلاسیک برنامه نویسی است که موجب می‌شود برنامه به برخی دستورالعمل‌ها یا رویه‌ها تقسیم شود. در این روش، هر بخش از کد یک عمل خاص را انجام می‌دهد و این دستورات به ترتیب اجرا می‌شوند.
تاریخچه برنامه نویسی
ساخت اولین دستگاههای محاسباتی مکانیکی را می‌توان نقطه آغازی برای برنامه نویسی دانست. با گذشت زمان و پیشرفت تکنولوژی، برنامه نویسی نیز تکامل یافت و به شکل امروزی خود رسید. اولین بار مفهوم برنامه نویسی در سال ۱۸۸۳ تعریف شد. داستان از آنجایی شروع شد که یک ریاضیدان و نویسنده انگلیسی به نام «ایدا لاولیس» زمانی که در حال تحلیل موتور تحلیلی دانشمند معروف «چارلز ببیج» بود متوجه شد که این اختراع می‌تواند کارهای پیچیده محاسباتی را انجام دهد. در این زمان اولین الگوریتم‌های برنامه نویسی خلق و اولین زبان برنامه نویسی متولد شد. با گذشت زمان یعنی در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ میلادی، برنامه نویسی سطح بالا مانند Fortran و COBOL معرفی شدند. با این زبان‌ها برنامه نویسان توانستند به جای استفاده از دستورالعمل‌های سخت‌افزاری پیچیده با استفاده از کدهایی که شباهت زیادی به زبان انسان داشتند، برنامه نویسی کنند. در همین دوره بود که کار برنامه نویسان راحت‌تر شد.
اما انقلاب در طراحی نرم‌افزارها در دهه ۱۹۸۰ با مفهوم برنامه نویسی شیءگرا رقم خورد. زبان‌هایی مانند Smalltalk و بعدها C++ و Java با استفاده از این مفهوم توانستند ابزارهای قدرتمندی را برای برنامه‌نویسان فراهم کنند تا سیستم‌های پیچیده‌تری را با مدیریت بهتر طراحی کنند.
زبان‌های برنامه نویسی جدیدی مانند HTML، CSS و JavaScript با ظهور اینترنت و توسعه وب در دهه ۱۹۹۰ معرفی شدند که ساخت و توسعه وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌های وب توسط آن‌ها ممکن شد. دقیقا در این دوره بود که فناوری‌های وب توسعه یافت و برنامه نویسی محبوبیت بالایی پیدا کرد.
در نهایت نیز پیشرفت‌های بزرگ در زمینه هوش مصنوعی و ماشین لرنینگ در دهه‌های اخیر ایجاد شد. زبان‌هایی مانند Python و ابزارهای مربوطه به برنامه نویسان اجازه داده‌اند تا مدل‌های هوش مصنوعی پیچیده‌ای را توسعه دهند که قادر به انجام وظایف پیچیده‌ای مانند تشخیص تصاویر و پردازش زبان طبیعی هستند.
آیا برنامه نویسی ارزش یادگیری دارد؟
اگر بخواهیم استیو جابز را به عنوان نابغه برنامه نویسی بشناسیم به گفته او هر فردی باید کد نویسی را بیاموزد تا چگونه فکر کردن را یاد بگیرد. با توجه به این جمله می‌توان نتیجه گرفت که هر فردی می‌تواند به کمک برنامه نویسی به یک تحلیلگر قابل بدل شود.
برنامه نویسی از بسیاری از جهات مانند یک زندگی روزمره با چالش‌های ریز و درشت است، بنابراین رفع باگ و مشکل در برنامه نویسی درست مانند پیدا کردن راه حل برای چالش‌های زندگی خواهد بود. از این منظر می‌توان نتیجه گرفت که یادگیری برنامه نویسی می‌تواند برای همه ارزشمند باشد. مهمترین جنبه مثبت این یادگیری نیز رسیدن به درآمد بالا در آن است. در حال حاضر یادگیری این مهارت می‌تواند آینده روشنی برای هر فرد ترسیم کند.
آینده برنامه نویسی در ایران
سوال بسیاری از افرادی که می‌خواهند برای یادگیری این مهارت اقدام کنند این است که آیا با یادگیری برنامه نویسی در ایران آینده شغلی تضمین شده‌ای خواهم داشت یا خیر؟ پاسخ به این سوال مثبت است. در صورتی که با مشاوره صحیح و اصولی پا در این عرصه بگذارید می‌توانید به راحتی به درآمد بالا دست پیدا کنید. یادگیری زبان های برنامه نویسی اگر به طور اصولی صورت گیرد آینده درخشانی برای یادگیرنده خواهد داشت.
در حال حاضر با پیشرفت تکنولوژی و استفاده روز افزون مردم از دستگاههای هوشمند، دنیای برنامه نویسی یک دنیای پویا و رو به رشد است. بنابراین می‌توان یادگیری برنامه نویسی را یک سرمایه‌گذاری بلند مدت دانست.
یادداشت پایانی
برنامه نویسی یکی از مهمترین مهارت‌های قرن ۲۱ محسوب می‌شود که در هر صنعتی می‌توان نشانه‌هایی از آن یافت. این حوزه از ابتدایی‌ترین روش‌های ذخیره‌سازی داده‌ها با کارت‌های پانچ شروع شد و به دنیای پیچیده هوش مصنوعی و اپلیکیشن‌های موبایل امروزی رسیده است. برنامه نویسان با استفاده از زبان‌ها و روش‌های مختلف، به ساخت ابزارها و فناوری‌هایی می‌پردازند که زندگی روزمره ما را بهبود می‌بخشد. با یادگیری این مهارت می‌توان وارد بازار کار بزرگی شد که روز به روز در حال رشد و توسعه است.
